दार्चुला : दार्चुलाका हिमाली क्षेत्रका जनताका लागि यार्सागुम्बा आर्थिक स्रोतको मुख्य आधार हो। खेतबारीमा लगाएको अन्नले तीन महिना नपुग्ने ठाउँमा यार्सागुम्बाको स्रोतबाट वर्षभरिको खाद्यान्न जोहो हुन्छ। यो क्रम एक दशकभन्दा बढी समयदेखि चलिरहेको छ।
आर्थिक रूपमा यार्सागुम्बा हिमाली क्षेत्रको बलियो आयस्रोत भए पनि अहिले त्यही यार्सागुम्बा हिमाली क्षेत्रका नागरिकका लागि काल बनेर आएको छ। अपिहिमाल गाउँपालिकाका स्थानीयवासी यार्सागुम्बा संकलनका लागि अहिले पाटनमा छन्। जेठ पहिलो साताबाट संकलनमा हिँडेकामध्ये तीन साता नपुग्दै तीन जनाले ज्यान गुमाएका छन्।
घरमा खान लगाउन नपुग्ने भएपछि लेकतिर हिँडेकामध्ये दुई महिला र एक पुरुषले अकालमै ज्यान गुमाउन बाध्य भएका छन्। अपिहिमाल–३ काटैका जयमती कार्कीको यही जेठ १७ गते गाउँ नजिकैको मिच्छा वनमा यार्सागुम्बा संकलनका क्रममा भीरबाट लडेर ज्यान गयो। स्थानीयवासी निरुता कार्कीका अनुसार गाउँ नजिकैको यार्सागुम्बा पाइने वनमा जयमती गत जेठ १० गतेमात्रै यार्सागुम्बा संकलन गर्न पाटन गएकी थिइन्।
घरमा चार छोरी र एक छोरा छन्। यार्सागुम्बाबाट आर्थिक उपार्जन गर्ने उद्देश्यले लेक गएकी जयमतीको संकलन गर्न गएको एक सातामै ज्यान गयो। अहिले परिवार पूरै शोकमा छ। आर्थिक उपार्जनको लागि गएका अधिकांश गाउँका स्थानीयवासी अहिले निराश बनेर घर फर्किएको निरुताले बताइन्
गत साता अपिहिमाल–५ का चुन्धरी धामीको सातगङ्गा वनमा यार्सागुम्बा संकलनका लागि गएको बेला पाटनमै मृत्यु भयो। सामान्य पेट दुख्ने बिरामी भएकी धामीको औषधि उपचार पाउन नसक्दा यार्सागुम्बा पाइने पाटनमै अकालमै मृत्यु भयो। लेकमै मृत्यु भएको दुई दिनपछि मात्रै परिवारले जानकारी पाएका थिए।
यस्तै, जेठ पहिलो साता अपिहिमाल–४ का मोहनसिह ठेकरे हिउँ पहिरोमा परी बेपत्ता भए। बेपत्ता ठेकरेको शव अझै फेला परेको छैन। यार्सागुम्बा संकलन शुरु भएको तीन साताको अवधिमा अपिहिमालकै मात्र तीन जनाले ज्यान गुमाएका छन्।
जिल्लाभरि अहिले हिमाली क्षेत्रका नागरिकहरू यार्सागुम्बा संकलन गर्न पाटनतिर गएका छन् तर यो पटक मौसममा देखिएको परिवर्तनले ज्यान गुमाउनेको सङ्ख्या बढ्दै गएको छ। 'मान्छेको मृत्यु हुन थालेपछि धेरै यार्सागुम्बा संकलक अहिले गाउँ फर्किरहेका छन्,' अपिहिमाल–२ का हरीशचन्द्रसिंह कार्कीले भने, 'गाउँका अधिकांश मानिस फर्किएर गाउँमै योजनाका काममा खटिएका छन्। लेकमा यार्सा पाइँदैन। हिउँ पग्लिएको छैन, जोखिम मोल्नुभन्दा गाउँकै विकास निर्माणमा लाग्छौँ भनेर फर्किएका छन्।'
व्यास–१ का योगेश बोहरा यो वर्ष पाटनमा खासै यार्सागुम्बा नपाइने गरेको बताउनुहुन्छ। 'मान्छे आउने जाने क्रम चलेको छ। मौसम पनि राम्रो छैन्,' उनले भने। यो वर्ष कोभिड–१९ को संक्रमणका कारण अपि नाम्पा संरक्षण क्षेत्र कार्यालयले यार्सागुम्बा संकलनका लागि अनुमति दिएको छैन। विगतमा अपि नाम्पा संरक्षण क्षेत्र कार्यालयले यार्सागुम्बा संकलनका लागि अनुमति पत्र दिने गरेको थियो। सोहीअनुसार संकलकहरू लेक जाने गरेका थिए।
'हिमाली क्षेत्रका स्थानीयवासीको आर्थिक स्रोतका रूपमा विकल्प नभएपछि अनुमतिबिनै यार्सागुम्बा संकलन गर्नुपर्ने उनीहरूको बाध्यता हो,' अपिहिमाल–१ का जीवन लोथ्याल भन्छन्, 'हिमाली क्षेत्रका जनताको आयको प्रमुख स्रोत भनेकै जडीबुटी हो। उनका अनुसार कोरोना महामारीका बीच पनि पेट पाल्नकै लागि पाटनतिर जानुपर्ने उनीहरूको रहर नभएर बाध्यता हो। 'रोगले भन्दा पनि भोकले मरिन्छ कि भन्ने चिन्ता अपिहिमालका बासिन्दालाई लागेको छ। यहाँ उत्पादन भएको खाद्यान्नले छ महिना पनि खान पुग्दैन।'
यस्तै विचार अपिहिमालका धेरै नागरिकले राखेका छन्। गाउँमा रोजगारीको विकल्प नहुनु र आयस्रोत नहुँदा यार्सागुम्बा संकलन गर्नुपरेको हो तर संकलनका क्रममा भइरहेको घटनाका कारण अहिले धेरै निराश बनाएको छ।
विगतमा अपि नाम्पा संरक्षण क्षेत्र कार्यालयले यार्सागुम्बा संकलनका क्रममा मृत्यु भएका नागरिकलाई बिमा उपलब्ध गराएको थियो। यो पटक भने कोरोनाका कारण अनुमति जारी गर्न रोक लगाइएको अपि नाम्पा संरक्षण क्षेत्र कार्यालय दार्चुलाका प्रमुख संरक्षण अधिकृत गणेश पौडेलले बताए।
जिल्लामा हरेक वर्ष यार्सागुम्बा संकलनको क्रममा पाँच/सात जनाले अकालमै ज्यान गुमाउने गरेको जिल्ला प्रहरीको तथ्याङ्क छ। जिल्लाबाट हरेक वर्ष पाँचदेखि सात क्विन्टलसम्म यार्सागुम्बा निकासी हुने गरेको छ।
तपाईंको ईमेल गोप्य राखिनेछ ।