इलाम : विश्वभरका किशोरकिशोरीमाझ सबैभन्दा लोकप्रिय एप बनेको छ डुयन अर्थात टिकटक। अहिले विश्वभरका कानुन निर्माताहरूको चासोको केन्द्रसमेत टिकटक बनेको छ।
चिनियाँ भिडियो–स्ट्रिमिङ एपको तीव्र फैलावटले विभिन्न मुलुक नीति निर्माताहरू र गोपनीयताका पहरेदारहरू डराएका छन्। चिनियाँ भिडियो–स्ट्रिमिङ सेवाको प्रयोगलाई गैरकानूनी नभए पनि कसरी प्रतिबन्ध लगाउने भन्ने विषयमा बहस अहिले युरोपेली र अमेरिकी मुलुकहरूमा चर्को रुपमा उठेको छ।
युरोपेली संघले टिकटकलाई हानीकारक सामग्रीको रुपमा आक्रामक नियन्त्रण गर्न बाध्य पार्ने कानून लागू गर्न लागेको बेला, अमेरिकादेखि जापानसम्मका देशहरूले एपलाई कसरी नियमन गर्ने भनेर सोचिरहेका छन् अथवा भारतको उदाहरणलाई पछ्याएर यसलाई पूर्ण रूपमा प्रतिबन्ध लगाउनेसम्मको तयारी छ।
भारतले सन् २०२० को मध्यमा टिकटक, युसी ब्राउजर, व्हिच्याटसहित ५९ वटा चिनियाँ एपलाई प्रतिबन्ध लगाएको थियो। त्यतिखेर, भारतमा टिकटकका करिब २० करोड प्रयोगकर्ताहरू थिए। टिकटकले भारतलाई अमेरिका बाहिरको सबैभन्दा ठूलो बजार मानेको थियो।
सन् २०२० मा चीनसँगको भूराजनीतिक विवादपछि, भारतले देशको 'सार्वभौमिकता र अखण्डता' को हितमा वेबसाइट र एपहरू ब्लक गर्न अनुमति दिने कानुनलाई उद्धृत गर्दै ५९ वटा एपमाथि पूर्ण रूपमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो।
जापानमा समेत सन् २०२० मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री सिन्जो आबेको सत्तारुढ दल लिबरल डेमोक्र्याटिक पार्टी (एलडीपी) सांसदहरूको समूहका वरिष्ठ सदस्य एवम संसदीय उप विदेशमन्त्री नोरिहिरो नाकायामाले टिकटक र अन्य एपहरूमा प्रतिबन्ध लगाउने सम्भावना नभए पनि प्रयोगकर्ताको डेटाको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न उपायहरूको लागि जोड दिएको समाचार एजेन्सी रोयटर्समा प्रकाशित छ।
चीन सरकारले आफ्नो हितलाई अघि बढाउन टिकटकबाट महत्वपूर्ण सूचना लिन सक्ने डर छ। प्रयोगकर्ताको संवेदनशील सूचनासम्म पहुँच र भ्रामक सूचना फैलाउनका लागि बेइजिङले एपको प्रयोग गर्न सक्छ भन्ने पश्चिमा मुलुकहरूको विश्वलेषण हो।
‘चिनियाँ शासनद्वारा सम्भावित निगरानीको बारेमा चिन्ताहरू छन्‚’ ब्रसेल्समा आधारित डिजिटल अधिकार गैर नाफामुखी संस्था एक्सेस नाउका एस्टेल मासेले भनिन्, 'किनभने टिकटक संसारमा सबैभन्दा छिटो फैलिएको सामाजिक मिडिया हो र यसको जनसांख्यिकीय प्रयोगकर्ता धेरै युवा छन्।'
एपको मूल कम्पनी, चिनियाँ प्रविधि समूह बाइटडान्सले प्रयोगकर्ताको डाटा कसरी संकलन र प्रशोधन गर्छ भनेर लामो समयदेखि छानबिन भइरहेको छ। प्लेटफर्ममा नियन्त्रण लगाउन नियामकहरूलाई दबाब बढ्दै गएको छ। जब डिसेम्बरमा बाइटडान्सका कर्मचारीहरूले प्रेसमा चुहावटको अनुसन्धान गर्न पश्चिमी पत्रकारहरूको डाटाको पहुँचमा पुगेको खुलासा भयो।
५ सेप्टेम्बर २०२२ मा टिकटक ह्याक गरेर २ अर्बभन्दा बढी प्रयोगकर्ताको डाटाबेस रेकर्ड चोरी भएको समाचार अन्तराष्ट्रिय संचारमाध्यममा प्रकाशन भएको थियो।
'यो घटना केही व्यक्तिहरूको दुराचार थियो जो अब बाइटडान्समा कार्यरत छैनन्। प्रयोगकर्ताको डेटा पहुँच गर्न सक्ने प्रोटोकलहरू धेरै कठोर भइसकेका छन्। टिकटक प्रयोगकर्ताको डाटा चीन बाहिर डाटा केन्द्रहरूमा भण्डारण गरिएको थियो विश्वव्यापी समुदायलाई समर्थन गर्न चीन भित्रबाट जानकारीमा केही सीमित कर्मचारी पहुँच आवश्यक थियो', टिकटककी एक प्रवक्ताले जर्मन संचारमाध्यम डीडब्लुसँग करा गर्दै भनिन्, ‘हामीलाई चिनियाँ सरकारलाई टिकटक प्रयोगकर्ताको डाटा उपलब्ध गराउन कहिल्यै भनिएको छैन र यसलाई कहिल्यै कुनै डाटा प्रदान गरिएको छैन।’
फेसबुकभन्दा तीव्र फैलावट
एप्को तिव्र फैलावट इन्टरनेटको इतिहासमा अभुतपुर्व मानिएको छ। स्थापनाको छोटो अवधिमा लिप्सिङ गर्ने विशेष एप् विश्वको अग्रणी सामाजिक सञ्जाल मध्येमा एक बन्न पुग्यो। जसमा प्रयोगकर्ताहरू बढ्दो रूपमा खोजमुलक प्रश्नहरू वा समाचारहरू पछ्याउनका लागि जान्छन्। सन् २०१८ मा बाइटडान्सले टिकटक लन्च गरेको थियो।
जुन चिनियाँ एप डुयनबाट पछिल्लो पटक विकास गरिएको मोडल हो। सेप्टेम्बर २०२१ सम्म यसको एक अर्ब सक्रिय प्रयोगकर्ता पुगेको विवरण बाइटडान्सले प्रकाशन गरेको थियो।
कोरोना भाइरस लकडाउन, विद्यालय बन्द र घरबाटै काम गर्ने व्यक्तिको बढ्दो संख्यामा फलोअर्स वृद्धि भएको जनाएको छ। जुलाई २०२० देखि सेप्टेम्बर २०२१ सम्म ३ सय मिलियनभन्दा बढी प्रयोगकर्ता प्राप्त भएको टिकटकले जनाएको छ।
फेसबुकलाई यो कोशेढुङ्गा पार गर्न ८ वर्षभन्दा बढी समय लागेको थियो। टिकटकले कम्पनीको नीतिअनुसार हालको प्रयोगकर्ताको संख्याको बारेमा जानकारी प्रदान गर्दैन।
टिकटकलाई कब्जा गर्न सकिन्छ ?
प्रयोगकर्ताहरूले एपलाई समाचारको स्रोतको रूपमा प्रयोग गर्ने क्रममा आलोचकहरूले यसको शक्तिशाली एल्गोरिथ्मलाई जानाजानी गलत जानकारी फैलाउन दुरुपयोग गर्न सकिने चेतावनी दिएका छन्। एफबीआई निर्देशक क्रिस रे लगायत अमेरिकी अधिकारीहरूले बेइजिङ सरकारले जनमतलाई प्रभाव पार्न वा विदेशमा सामाजिक अशान्ति छर्नका लागि एपमा सामग्री हेरफेर गर्न सक्ने चेतावनी दिएका छन्।
अनुसन्धानकर्ता डेगेलिङका अनुसार टिकटकले जानाजानी विकृत जानकारी फैलाउन प्रयोग भइरहेको खतरा वास्तविक हो। तर उनीहरू यसलाई अन्य सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरू भन्दा ठूलो मान्दैनन्।
टिकटकको प्रवक्ताले आरोपहरूलाई अस्वीकार गर्दै प्लेटफर्मले भ्रामक जानकारीको प्रसारलाई सक्रिय रूपमा सीमित गर्न प्रयास गरिरहेको उल्लेख गरेकी छन्।
उनले तथ्य–जाँच गर्ने संस्थाहरूसँगको साझेदारी र नयाँ पहललाई औंल्याइन् जसले अब प्रयोगकर्ताहरूलाई उत्पादन वा निर्णय लिने प्रक्रिया सरकार द्वारा नियन्त्रण वा प्रभावको अधीनमा रहेको संस्थाहरूद्वारा सञ्चालित खाताहरूद्वारा भिडियोहरू अपलोड गर्दा सचेत गराउँछ।
एपको प्रयोगले यसको मुख्यतया युवा प्रयोगकर्ताहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा कस्तो प्रभाव पार्न सक्छ भन्ने प्रश्न छ। प्यू रिसर्च सेन्टर थिंक ट्याङ्कको २०२२ अध्ययन अनुसार अमेरिकामा सबै किशोर किशोरीहरूको दुई तिहाइभन्दा बढीले एप प्रयोग गर्छन्।
केही स्वास्थ्य हेरचाह विशेषज्ञहरूले टिकटकको डिजाइनले लत व्यवहारलाई बढावा दिने चेतावनी दिएका छन्। एपमा धेरै समय बिताउनुले ध्यानको अवधि घटाएर चिन्ता वा डिप्रेसनलाई ट्रिगर गरेर संज्ञानात्मक क्षमताहरूलाई असर गर्न सक्ने बताएका छन्। एक घटना जसलाई पहिले नै टिकटकको मस्तिष्क भनिएको छ त्यस पृष्ठभूमिमा चीनले नियमहरू पारित गरेको छ। जसमा १४ बर्षमुनीका बालबालिकालाई अधिकतम ४० मिनेट टिकटक (डुयन) प्रयोग गर्ने अनुमति छ।
बर्लिनस्थित म्याक्स प्लांक इन्स्टिच्युट फर ह्युमन डेभलपमेन्टका अनुसन्धान वैज्ञानिक फिलिप लोरेन्ज–स्प्रेनका अनुसार अहिलेसम्म पर्याप्त वैज्ञानिक प्रमाण फेला परेका छैन। “हामीलाई थाहा छैन टिकटकले आफ्ना प्रयोगकर्ताहरूको मनोविज्ञान र व्यवहारमा के गर्छ’ उनले डिडब्लुसँग कुरा गर्दै भने ‘ टिकटक एउटा नयाँ प्लेटफर्म हो हामीले यसबाट सिक्न सक्ने कुनै ऐतिहासिक उदाहरण छैन। अनुसन्धानकर्ताहरूलाई यसको प्रभावको अनुसन्धान गर्न गाह्रो बनाएको छ किनभने उनीहरूले डाटामा थोरै मात्र पहुँच दिन्छन्।’
प्रतिबन्ध लगाउन अमेरिकी प्रयास
यसैबीच अमेरीकाको प्रतिनिधि सभामा सांसदहरूले यस महिना एपलाई प्रतिबन्ध लगाउने उद्देश्यले एउटा विधेयकमा मतदान गरिरहेका छन्। यदि पारित भयो भने, यसले ह्वाइट हाउसलाई राष्ट्रिय सुरक्षा सरोकारका कारण देशभरका प्लेटफर्मलाई गैरकानुनी बनाउने कानुनी बनाउन सहयोग पुग्ने देखिन्छ। टिकटकले प्रतिबन्ध हुनबाट रोक्न प्रयास गरिरहेको छ।
बाइटडान्सका पैरवीकर्ताहरू वासिङट डीसीदेखि ब्रसेल्ससम्मका सांसदहरूको कार्यालयमा आगामी नियमहरू कम गर्न मनाउनको लागि दौडधुप गरिरहेको अन्तराष्ट्रिय संचारमाध्यमहरूले समाचार प्रकाशन गरेका छन्। यससँगै टिकटकका प्रमुख कार्यकारी शाउ जि च्यु राजनीतिक निर्णयकर्ताहरूसँग भेट्न विश्वका राजधानीहरू भ्रमण गरिरहेका छन्।
एजेन्सीको सहयोगमा
तपाईंको ईमेल गोप्य राखिनेछ ।